Một số diễn giải về Tuyên ngôn nhân quyền phổ quát

"Rốt cuộc thì nhân quyền phổ quát bắt đầu từ đâu? Ở những nơi nhỏ, ngay gần nhà - quá gần và quá nhỏ đến mức chúng không thể nhìn thấy trên bất kỳ bản đồ nào trên thế giới. (...) Đó là những nơi mà mọi người đàn ông, phụ nữ và trẻ em tìm kiếm công lý bình đẳng, cơ hội bình đẳng, phẩm giá bình đẳng không bị phân biệt đối xử. Trừ khi những quyền này có ý nghĩa ở đó, chúng có rất ít ý nghĩa ở bất cứ đâu. Không có sự phối hợp hành động của công dân để duy trì các quyền con người ở gần nhà, chúng ta sẽ tìm kiếm trong vô vọng cho sự tiến bộ trong thế giới rộng lớn hơn."

Eleanor Roosevelt,
Chủ tịch Hội đồng soạn thảo UDHR

Một số sự kiện và dữ liệu liên quan

Tuyên ngôn nhân quyền phổ quát:

Là gì: Là một bản tuyên bố bao gồm một phần mở đầu và 30 điều khẳng định các quyền và tự do của con người. Các điều khoản này không có tính ràng buộc pháp lý nhưng được xây dựng trong các hiệp ước quốc tế tiếp theo, các chuyển giao mang tính kinh tế, các công cụ nhân quyền mang tính khu vực, hiến pháp quốc gia và các luật khác.
Tại sao: Khi những hành vi tàn bạo do Đức quốc xã trở nên rõ ràng sau Thế chiến thứ II, sự đồng thuận trong cộng đồng thế giới là Hiến chương Liên hợp quốc không xác định đầy đủ các quyền mà nó được giới thiệu. Do đó, Liên Hợp Quốc đã quyết định tạo một tuyên bố xác định cụ thể các quyền cơ bản của cá nhân.
Khi nào: Đại hội đồng LHQ thông qua Tuyên ngôn ngày 10 tháng 12 năm 1948. Ngày Nhân quyền được tổ chức hàng năm vào ngày 10 tháng 12. 48 trên 58 quốc gia thành viên bỏ phiếu ủng hộ Tuyên ngôn. Không có phiếu chống, tám bỏ phiếu trắng và hai đã không bỏ phiếu.
Ai: Bản tuyên ngôn được soạn thảo bởi một uỷ ban do Eleanor Roosevelt (Mỹ) làm chủ tịch, và bao gồm các đại diện từ Trung Hoa dân quốc, Lebanon, Úc, Chile, Pháp, Liên Xô, Anh và Canada.
Ở đâu: Tuyên ngôn Nhân quyền phổ quát được dịch sang hơn 500 ngôn ngữ, khiến nó trở thành một trong các tài liệu được dịch ra nhiều ngôn ngữ nhất trên thế giới.
Từ khi ra đời, bản Tuyên ngôn đã giúp cho vô số người đạt được thêm nhiều tự do hơn:

Các quyền con người đã được thừa nhận và đảm bảo hơn cho mọi người. Để bảo vệ những người dễ bị tổn thương nhất, các biện pháp bảo vệ rõ ràng hiện đã tồn tại trong luật quốc tế bao gồm, trong số những người khác, trẻ em, phụ nữ, nạn nhân của tra tấn và người khuyết tật. Kể từ năm 1948, 18 hiệp ước và giao thức tùy chọn nhân quyền tiến bộ đã được đồng thuận trên phương diện quốc tế.
Ngày nay, 59% các quốc gia có thể chế nhân quyền quốc gia. Vào năm 1948, các thể chế như vậy thực tế chưa từng được nghe đến.
104 quốc gia hiện nay đã đặt ra ngoài vòng pháp luật hình phạt tử hình. Chỉ có chín quốc gia bãi bỏ án tử hình khi UDHR được thông qua vào năm 1948.
Dân chủ hơn: Ngày nay hầu hết các quốc gia thành viên đều có nghị viện quốc gia. 70 năm trước, chỉ có 26 quốc gia có nghị viện quốc gia. Ngày nay, phụ nữ có quyền bầu cử ở 198 quốc gia so với trước đây là 91 quốc gia vào năm 1948.
Tự do hơn: Các luật và chính sách về tự do thông tin được thông qua bởi 111 quốc gia, với ít nhất 15 quốc gia thông qua các luật tương tự trong vòng 4 năm qua.
169 quốc gia đã phê chuẩn Công ước Quốc tế về các Quyền Dân sự và Chính trị, tuyên bố rằng mọi công dân sẽ có quyền và cơ hội tham gia vào việc quản lý các công việc công, trực tiếp hoặc thông qua các đại diện được lựa chọn tự do. Mỗi người sẽ có quyền bầu cử và được bầu cử, và tiếp cận với các dịch vụ công cộng, như cũng như tự do biểu đạt, hội họp và lập hội.

Tuy nhiên, lời hứa của bản Tuyên ngôn vẫn chưa được thực hiện đầy đủ:

Quyền có một thế giới công bằng và tự do: Năm 2015, 65 triệu nam giới, phụ nữ và trẻ em bị ép buộc phải rời nhà của họ do chiến tranh và ngược đãi. Tỷ lệ này đại diện cho một trên 113 người.
Quyền có quốc tịch: 29% trẻ em dưới 5 tuổi trên thế giới không được khai sinh.
Quyền được giáo dục: Tỷ lệ trẻ em tiểu học nghỉ học bị đình trệ ở khoảng 9% vào năm 2008.
Tình trạng nô lệ: Khoảng 1/10 trẻ em trên thế giới tham gia vào thị trường lao động trẻ em.
Tiêu chuẩn sống phù hợp: Trên thế giới có 880 triệu cư dân thành thị sống trong các khu ổ chuột.
Bị giam giữ: Gần một trong 3 người bị giam giữ mà không được thông qua hay kết án vì một tội ác.
Tự do biểu đạt: 101 nhà báo đã thiệt mạng khi theo đuổi một câu chuyện vào năm 2016, trung bình tạo thành một thương vong 4 ngày một lần.
Quyền được tham gia các công việc công: Đại diện phụ nữ chỉ chiếm 24% trong các nghị viện quốc gia.
Quyền kết hôn và lập gia đình: Một trong bốn phụ nữ tuổi từ 20-24 đã kết hôn trước năm 18 tuổi vào năm 2015.
Quyền tham gia đời sống khoa học, nghệ thuật và văn hoá: Năm 2016, khoảng 80% dân số của các vùng đã phát triển được tiếp cận Internet, so với 40% ở các vùng đang phát triển và 15% ở các quốc gia ít phát triển nhất.

Những điểm chính trong nội dung về sự phát triển và phân chia hai nhóm quyền cơ bản

Bối cảnh chủ đạo của việc phân chia và phát triển thành hai nhóm quyền (nhóm quyền chính trị, dân sự và nhóm quyền kinh tế, xã hội và văn hoá) đặt ra một câu hỏi: Liệu có những sự khác biệt căn bản giữa hai nhóm quyền này?

Câu trả lời là không. Dù trong quá khứ, đã có xu hướng nói về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa như thể chúng khác về cơ bản với các quyền dân sự và chính trị. Trong khi Tuyên ngôn Nhân quyền phổ quát không có sự phân biệt giữa các quyền, thì sự phân biệt này xuất hiện trong bối cảnh chiến tranh lạnh ngày càng căng thẳng giữa phương Đông và phương Tây. Các nền kinh tế thị trường của phương Tây có xu hướng chú trọng nhiều hơn đến các quyền dân sự và chính trị, trong khi các nền kinh tế kế hoạch hóa tập trung của Khối phương Đông đề cao tầm quan trọng của các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa. Điều này dẫn đến việc đàm phán và thông qua hai Công ước riêng biệt — một về các quyền dân sự và chính trị, và một về các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa. Tuy nhiên, sự ngăn cách nghiêm ngặt này đã bị bỏ rơi và đã có sự trở lại kiến trúc ban đầu của Tuyên ngôn chung. Trong những thập kỷ gần đây, các hiệp ước về quyền con người như Công ước về quyền trẻ em hay Công ước về quyền của người khuyết tật đã tích hợp tất cả các quyền.

Thứ hai, các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa được coi là đòi hỏi mức đầu tư cao, trong khi các quyền dân sự và chính trị được nói đơn giản là yêu cầu Nhà nước không can thiệp vào các quyền tự do cá nhân. Đúng là nhiều quyền về kinh tế, xã hội và văn hóa đôi khi đòi hỏi mức đầu tư cao - cả về tài chính và con người - để đảm bảo họ được hưởng đầy đủ. Tuy nhiên, các quyền kinh tế, xã hội và văn hóa cũng đòi hỏi Nhà nước không được can thiệp vào các quyền tự do cá nhân, ví dụ như quyền tự do của công đoàn hoặc quyền tìm kiếm công việc do một người lựa chọn. Tương tự, các quyền dân sự và chính trị, mặc dù bao gồm các quyền tự do cá nhân, cũng cần được đầu tư để thực hiện đầy đủ các quyền đó. Ví dụ, các quyền dân sự và chính trị yêu cầu cơ sở hạ tầng như hệ thống tòa án hoạt động, nhà tù tôn trọng điều kiện sống tối thiểu cho tù nhân, trợ giúp pháp lý, bầu cử tự do và công bằng, v.v.

Cuối cùng, trên thực tế, việc thụ hưởng tất cả các quyền con người có mối liên hệ với nhau. Ví dụ, những cá nhân không biết đọc và viết thường khó tìm việc làm, tham gia hoạt động chính trị hoặc thực hiện quyền tự do ngôn luận của họ. Tương tự, nạn đói ít xảy ra hơn khi các cá nhân có thể thực hiện các quyền chính trị, chẳng hạn như quyền bầu cử. Do đó, khi được xem xét kỹ lưỡng, các loại quyền như “quyền dân sự và chính trị” hoặc “quyền kinh tế, xã hội và văn hóa” không có ý nghĩa gì. Vì lý do này, ngày càng phổ biến để chỉ các quyền dân sự, văn hóa, kinh tế, chính trị và xã hội.

Một số ví dụ minh hoạ về hai nhóm quyền

Nhóm quyền dân sự và chính trị: bao gồm các quyền tự do biểu đạt và tự do thông tin, quyền tự do hội họp, quyền tự do hiệp hội, quyền ứng cử và tham gia bầu cử (tham gia vào các công việc công). Ví dụ: công dân Việt Nam từ 18 tuổi trở lên có quyền tham gia bầu cử và đủ 20 tuổi có thể tham gia ứng cử đại biểu quốc hội.
Nhóm quyền kinh tế, xã hội và văn hoá: bao gồm các quyền có đủ đồ ăn, quyền được có nhà ở, quyền được chăm sóc sức khỏe, quyền được cung cấp nước sạch và đảm bảo điều kiện vệ sinh, quyền được đảm bảo an sinh xã hội. Ví dụ: mọi người đều có quyền được cung cấp đủ thức ăn, được sống trong ngôi nhà có đủ nước sạch, điều kiện vệ sinh đảm bảo, được chăm sóc y tế và sức khỏe khi có nhu cầu và được đảm bảo an sinh xã hội.

Tài liệu tham khảo